หมอลำ และความเท่าเทียมทางเพศ ศิลปะพื้นบ้านอีสานที่สะท้อนถึงสังคมและความเปลี่ยนแปลง

หมอลำเป็นศิลปะการแสดงพื้นบ้านที่มีรากฐานลึกซึ้งในวัฒนธรรมอีสานของประเทศไทย ไม่เพียงแต่เป็นการแสดงที่เต็มไปด้วยความบันเทิง แต่ยังเป็นเวทีที่สะท้อนถึงความเปลี่ยนแปลงของสังคมและบทบาทของเพศในภูมิภาคนี้ ในหลายยุคสมัย หมอลำได้เป็นกระจกที่สะท้อนถึงความไม่เท่าเทียมทางเพศในสังคม ทั้งในเชิงบทบาทของผู้แสดงและเนื้อหาที่สื่อถึงชีวิตประจำวันของคนอีสาน อย่างไรก็ตาม การแสดงหมอลำในยุคปัจจุบันเริ่มเห็นการเปลี่ยนแปลงอย่างมีนัยสำคัญในเรื่องของการมองเห็นเพศและความหลากหลายทางเพศ ซึ่งนับว่าเป็นการสะท้อนถึงความพยายามของสังคมที่ต้องการสร้างความเท่าเทียมกันในด้านต่างๆ

ก่อนหน้านี้ การแสดงหมอลำอาจมักสะท้อนภาพลักษณ์ของสังคมที่มีบทบาททางเพศชัดเจน ผู้หญิงมักถูกมอบหมายให้แสดงในบทบาทที่เกี่ยวข้องกับความอ่อนโยนหรือการเป็นผู้สนับสนุน เช่น การร้องเพลง รำเกี้ยว หรือลำในท่วงทำนองที่เน้นความสวยงาม ขณะที่ผู้ชายมักได้รับบทบาทที่เกี่ยวข้องกับความแข็งแกร่งหรือการนำ เช่น บทบาทของหมอลำพระเอกหรือหมอลำกลอน อย่างไรก็ตาม ด้วยการเปลี่ยนแปลงทางสังคมที่เกิดขึ้นทั้งในประเทศไทยและทั่วโลก หมอลำได้ปรับตัวเพื่อตอบสนองต่อบทบาททางเพศที่มีความหลากหลายมากขึ้น ปัจจุบัน ผู้แสดงหมอลำหญิงเริ่มมีบทบาทที่มีอำนาจและเป็นผู้นำในการแสดงมากขึ้น นอกจากนี้ ผู้แสดงที่มีความหลากหลายทางเพศก็เริ่มได้รับการยอมรับจากสังคมมากขึ้น สะท้อนถึงการเปิดรับและสนับสนุนความเท่าเทียมทางเพศในวงกว้าง

หนึ่งในตัวอย่างที่เห็นได้ชัดเจนคือความโดดเด่นของหมอลำ LGBTQ+ ซึ่งเป็นกลุ่มคนที่เข้ามามีบทบาทสำคัญในการสร้างสรรค์และแสดงหมอลำ  หมอลำงเป็นเวทีที่เปิดโอกาสให้กับกลุ่มคนที่มีความหลากหลายทางเพศ ได้แสดงศักยภาพและสร้างอาชีพในวงการการแสดงนี้ โดยเฉพาะในยุคปัจจุบันที่สังคมมีการเปิดรับความหลากหลายมากขึ้น หมอลำได้กลายเป็นพื้นที่ที่ทำให้กลุ่ม LGBTQ+ ได้มีโอกาสแสดงความสามารถ สร้างรายได้ และได้รับการยอมรับอย่างกว้างขวาง และไม่เพียงแต่เป็นช่องทางในการสร้างอาชีพ แต่ยังเป็นการสร้างความมั่นใจและความภาคภูมิใจในตัวตนของพวกเขา การมีพื้นที่ในการแสดงออกและสร้างสรรค์ผ่านศิลปะหมอลำช่วยเปิดโอกาสทางเศรษฐกิจให้กับกลุ่มคนเหล่านี้ พวกเขาสามารถหารายได้จากการแสดง การเป็นครูสอนหมอลำ หรือการจัดการคณะหมอลำของตนเอง อีกทั้งบางกลุ่มได้ใช้ศิลปะหมอลำเป็นเวทีในการต่อสู้เพื่อสิทธิและความเท่าเทียมทางเพศ การแสดงของพวกเขาไม่ได้เพียงแค่ให้ความบันเทิง แต่ยังเป็นการเสริมสร้างความตระหนักรู้เรื่องความหลากหลายทางเพศในสังคม

งานวิจัยจากมหาวิทยาลัยมหาสารคามและมหาวิทยาลัยขอนแก่นได้ชี้ให้เห็นถึงบทบาทของหมอลำในฐานะสื่อที่สามารถสะท้อนและสร้างความเปลี่ยนแปลงในมุมมองเรื่องเพศและความหลากหลายทางเพศ (ชมภูทัศน์และชาญชัย, 2020) การใช้เวทีหมอลำเพื่อเผยแพร่ความรู้สึกและมุมมองของคนที่มีความหลากหลายทางเพศนั้น ทำให้เกิดการยอมรับในวงกว้างมากขึ้น อีกทั้งยังช่วยส่งเสริมให้เกิดการอภิปรายเรื่องความเท่าเทียมกันทางเพศในระดับสังคม

นอกจากนี้ หมอลำยังทำหน้าที่เป็นเครื่องมือในการเสริมสร้างความเข้มแข็งให้กับสตรีในชุมชนอีสาน มีการพบว่าผู้หญิงที่เข้าร่วมในวงการหมอลำสามารถมีบทบาทเป็นผู้นำทางสังคมและการเมืองในชุมชนของตนเอง งานวิจัยของสถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (สมฤดีและคณะ, 2019) ระบุว่าหมอลำมีบทบาทสำคัญในการเปลี่ยนแปลงบทบาทของผู้หญิงในชุมชนท้องถิ่น โดยผู้หญิงที่แสดงหมอลำมีความมั่นใจมากขึ้นในการมีส่วนร่วมในกิจกรรมสาธารณะ

การเติบโตของหมอลำในยุคปัจจุบันจึงไม่เพียงเป็นการส่งเสริมศิลปะพื้นบ้านที่มีคุณค่า แต่ยังเป็นเวทีที่สำคัญในการต่อสู้เพื่อสิทธิและความเท่าเทียมทางเพศในสังคมอีสานและไทยโดยรวม การส่งเสริมความเท่าเทียมทางเพศผ่านหมอลำ จึงเป็นอีกหนึ่งมิติที่น่าสนใจของการใช้ศิลปะเพื่อการเปลี่ยนแปลงสังคมในท้องถิ่นอีสาน และเป็นแนวทางที่สอดคล้องกับการเปลี่ยนแปลงของสังคมโลกในปัจจุบัน

แหล่งอ้างอิง:

• ชมภูทัศน์ และ ชาญชัย. (2020). “บทบาทของหมอลำในการสะท้อนความหลากหลายทางเพศ.” มหาวิทยาลัยมหาสารคาม.
• สมฤดี และคณะ. (2019). “การเปลี่ยนแปลงบทบาทผู้หญิงในชุมชนอีสานผ่านการแสดงหมอลำ.” มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.